We merken het allemaal: de voedselprijzen zijn gestegen in de supermarkt. Waar ligt dat nu precies aan? Betalen we wel een eerlijke prijs voor die producten? En hoe komt die prijs eigenlijk tot stand in al die stappen tussen de boer en ons bord? We zetten de feiten over eerlijke prijzen op een rij.
De voedselprijzen in de supermarkt stijgen
De voedselprijzen in de supermarkt stijgen. In het ene jaar wat minder dan het andere. En soms is die stijging ook echt te merken in je portemonnee. Dat gebeurde bijvoorbeeld in 2023, toen de voedselprijzen in de supermarkt gemiddeld 11 procent hoger waren dan het voorgaande jaar.
Prijzen nemen toe door toenemende kosten
De belangrijkste reden dat de voedselprijzen stijgen in de supermarkt is dat de kosten om dat voedsel te maken en te verwerken ook is gestegen. Volgens Frans Geijs, specialist bij ZLTO, is het ook reëel dat die kosten in de voedselketen worden doorgerekend. “De marges in de keten tussen de boer en de supermarkt zijn niet heel hoog. In elke stap van dat proces wordt wel iets verdiend. En als bijvoorbeeld de olieprijs stijgt, stijgen ook de kosten voor energie en het transport. Bovendien stijgen de lonen mee met de inflatie. Die kosten worden doorberekend in de prijzen in de supermarkt.”
Grote partijen bepalen de marges op voedsel
Niet iedereen in de voedselketen verdient evenveel als de voedselprijzen stijgen. “Dat heeft te maken met onderhandelingsposities. Grote voedselproducenten en de supermarktketens zijn beide machtige partijen. Dat zie je ook terug in elke supermarkt. De marges op de producten van grote merken is klein, omdat supermarkten daarmee direct de strijd aan moeten met andere supermarkten om de consument. Als je die duurder verkoopt dan de buurman, dan komen klanten niet meer.”
Supermarkten verdienen meer met de versafdeling
Supermarkten moeten toch geld verdienen. Geijs: “Op merkproducten kan dat dus bijna niet. Maar wel met producten van kleinere leveranciers. Dat zijn de verse producten die bij de boeren vandaan komen. De marges op alles op de versafdelingen is daarom een stuk hoger, tot wel 30 procent.”
Prijsverschil tussen boer en supermarkt is daarom soms heel groot
Het prijsverschil tussen wat een boer krijgt voor zijn product en wat de consument betaalt in de supermarkt is daarom soms levensgroot.
- eieren per stuk: 12 cent voor de boer - 35 cent voor de supermarkt
- appels per kilo: 70 cent voor de boer - 150 cent voor de supermarkt
Geijs: “Het gaat hier om maat M eieren, die het meest worden verkocht en Elstar appels, die ook het meest worden verkocht. En dan rekenen we nog vrij voorzichtig. In sommige winkels is het verschil in voedselprijzen nog veel groter. Bovendien zijn dit producten die vrijwel rechtstreeks van de boer naar de supermarkt gaan. Bij producten waar extra stappen nodig zijn in de voedselketen, berekent de supermarkt nog meer marge.”
Boeren hebben zwakke onderhandelingspositie
Volgens Geijs komt dat ook door de manier waarop boeren hun geld verdienen. “Boeren concurreren met collega’s in heel Europa. En allemaal proberen ze zoveel mogelijk te produceren, zodat ze genoeg geld kunnen verdienen. Dat zorgt ervoor dat er bijna altijd overproductie is. De grote afnemers zoals de grote supermarktketens en de voedselfabrikanten hebben het daarom vaak voor het uitkiezen bij wie ze de producten kopen. Dat verzwakt de onderhandelingspositie van de boeren.”
Duurzaam werken wordt niet beloond
Een ander probleem voor de boeren in Nederland is dat ze vaak aan extra kosten moeten maken voor extra duurzaamheidseisen. “Denk aan bloemrijke akkerranden, duurzaam waterbeheer of het systeem van verplichte rustgewassen. Die extra kosten voor dit soort ecosysteemdiensten, zoals wij ze noemen, verdient een boer vaak niet of niet helemaal terug in de voedselprijzen.”
Oplossingen voor een eerlijke prijs
Landbouworganisaties pleiten al langer voor structurele oplossingen voor een eerlijke prijs voor de boer. De belangrijkste:
- Boeren belonen voor extra duurzaamheidseisen
- Btw afschaffen op groente en fruit
- Extra promotie Nederlandse producten in de supermarkt
Boeren belonen voor extra duurzaamheidseisen
Geijs: “Het zou natuurlijk het beste zijn als die extra kosten worden betaald door de afnemers, de supermarkten en de andere ketenpartners. Maar dat gebeurt helaas niet. Op dit moment zijn er vanuit gemeenten, provincies, waterschappen soms lokale subsidies. De landelijke overheid en Europa zouden dit structureel moeten oppakken. Daarnaast zijn er natuurlijk mogelijkheden om bijvoorbeeld bedrijven te laten betalen voor dingen als CO2-opslag in landbouwgrond.”
Btw afschaffen op groente en fruit
We betalen nu relatief veel voor gezonde en verse producten in de supermarkt. “En dat is echt onwenselijk”, zegt Geijs. “Voor de volksgezondheid is het beter als groente en fruit goedkoper is en we er meer van kopen. Bijkomend voordeel is dat een hogere omloopsnelheid van producten op de versafdeling ook zorgt dat Nederlandse boeren hun producten beter kunnen verkopen. Daarom is het afschaffen van de btw op groente en fruit een belangrijke stap voor eerlijke voedselprijzen.”
Extra promotie Nederlandse producten in de supermarkt
Volgens Geijs zijn consumenten echt wel bereid om te kiezen voor Nederlandse producten in de supermarkt. “Maar dan moet wel duidelijk worden gemaakt dat die producten uit Nederland komen én dat ze daardoor aan hogere eisen voldoen voor voedselveiligheid en duurzaamheid. Het is een gezamenlijke taak van de overheid en supermarkten om dat te promoten.”