De ‘megastal’ staat voor sommige mensen gelijk aan alles wat er mis is met de veehouderij. Maar hoe is het leven van dieren in die grote, moderne stallen nu echt? En hoe zit het met de overlast voor de omgeving? We zetten de achtergronden en feiten op een rij.
Wat is een megastal?
Er bestaat niet een duidelijke definitie voor wat een megastal nu precies is. De meest gehanteerde Nederlandse definitie komt uit 2004, toen de Raad voor het Landelijk Gebied ‘megabedrijven’ ging benoemen als een bedrijf dat zes keer groter was dan de gemiddelde bedrijfsomvang in de landbouw. Dan hebben we het over een boerderij met minimaal 12.500 vleesvarkens, 160.000 legkippen of 320 melkkoeien.
Dierenorganisaties verwijzen vaak naar de definitie van onderzoeksinstituut Alterra uit 2015, waarin sprake is van een megastal bij varkens als er minimaal 7.500 vleesvarkens of 1.200 fokzeugen op een bedrijf zijn. Bij kippen als er 120.000 leghennen of 220.000 vleeskuikens aanwezig zijn en bij runderen als er 250 melkkoeien of 2.500 vleeskalveren bij elkaar in een stal staan.
Hoeveel megastallen zijn er in Nederland?
Omdat er niet echt duidelijke definities zijn over wat een megastal nu precies is, verschillen de cijfers over het aantal dus ook. Dierenorganisatie Wakker Dier zegt in elk geval dat er 999 megastallen in Nederland waren in 2021, die voldoen aan de definitie van Alterra. Dat aantal is in de afgelopen jaren toegenomen. In totaal waren er in Nederland in dat jaar volgens de landbouwtelling van het CBS 32.411 bedrijven met landbouwdieren. Iets meer dan 3 procent van veehouderijen valt dus onder de definitie van een megastal.
Waarom zijn er megastallen?
“Er is een goede reden dat veehouders ervoor kiezen grote, moderne stallen te laten bouwen om dieren te houden", zegt Daniëlle Aarts, projectleider duurzame veehouderij van ZLTO. “Ten eerste door regeldruk. Om de beste technieken voor milieu-investeringen en dierenwelzijn te kunnen toepassen is een bepaalde schaalgrootte nodig om het te kunnen bekostigen. Door schaalvergroting kun je daarnaast heel efficiënt werken en kun je investeren in een optimale bedrijfsvoering. In zo'n grote moderne stal is de hygiëne heel hoog. Als je daar naar binnen wilt, moet je vaak eerst douchen om er zeker van te zijn dat je niet ziekteverwekkers van een andere stal mee naar binnen brengt. Daardoor ontstaan er minder gezondheidsproblemen bij de dieren die de groei belemmeren.”
De voordelen van megastallen
- Hoge standaarden voor hygiëne
- Dieren worden beter uit elkaar gehouden - minder ziekte
- Goede klimaatbeheersing
- Door schaalgrootte meer ruimte voor investeringen in innovatie
- Door moderne luchtwassers en mestverwerking per dier minder uitstoot van stikstof en geuroverlast
Dieren leven gezonder in een megastal
Het klinkt misschien een beetje tegenstrijdig, maar juist doordat er zoveel dieren bij elkaar leven in een grote stal, hebben ze een gezonder leven. “De omstandigheden in zo’n grote stal zijn optimaal voor dieren om snel en gezond op gewicht te komen. Daar zorgen slimme voersystemen voor, sensoren, uitstekende klimaatbeheersing en natuurlijk de zorg van de veehouder en zijn medewerkers.”
Aandacht voor dierenwelzijn
In de discussie over megastallen gaat het ook vaak over dierenwelzijn. Doordat de stallen zo massaal zijn, zou er geen individuele aandacht meer zijn voor dieren, zoals dat vroeger of in kleinere veehouderijen wel het geval zou zijn. Immers, hoe kan een boer nu voor zoveel dieren tegelijk zorgen?
Veehouders: een andere band met dieren
Aarts: “Om dat goed te begrijpen is het ten eerste belangrijk om te weten hoe een veehouder kijkt naar dieren. Het is ons werk om met dieren om te gaan, dus uiteraard geven we om dieren. Anders kun je dit werk ook niet doen. En natuurlijk bouw je een bepaalde band op met zo’n dier. Daarom is het fijn als de dieren gezond zijn en het naar hun zin hebben. En tegelijkertijd weten we altijd wat het doel is. Vaak is het doel dat het dier op een gezonde manier op gewicht komt voor de slacht. Want uiteindelijk is veehouden in de varkenshouderij en de pluimveehouderij een economische activiteit.”
Focus op dieren die extra aandacht nodig hebben
Aarts: “Meer dan 50 jaar geleden kon een boer met relatief weinig dieren genoeg geld verdienen om een gezin te onderhouden. Dat is nu niet meer mogelijk, daarom is schaalvergroting vaak nodig voor een boerenbedrijf. Maar tegelijkertijd is wel degelijk individuele aandacht voor dieren die dat nodig hebben. Daar let een veehouder continu op. Omdat dieren in groepen leven, letten we namelijk meer op de groepsdynamiek, dan op elk individueel dier. Als een dier niet goed in zijn vel zit, dan gaat het zich afzonderen van die groep en dat valt op. Dat zijn nu precies de dieren die extra aandacht krijgen.”
“Daarnaast kunnen grote bedrijven medewerkers een vaste baan bieden. Daardoor is de zorg voor de dieren niet afhankelijk van één persoon, maar is er een team van mensen dagelijks bezig met de zorg voor de dieren. Dus ook bij ziekte van de veehouder gaat de zorg voor de dieren altijd door.”
Basis is goed: keurmerken zorgen voor extra aandacht
In elke veehouderij in Nederland gelden regels die het welzijn van de dieren waarborgen. Aarts: “De standaarden zijn hoog en daar wordt ook streng op gecontroleerd in Nederland. Zeker in grote, moderne stallen is dat goed geregeld. Daarnaast werkt het merendeel van veehouders met extra regels om te voldoen aan aparte keurmerken, zoals het Beter Leven Keurmerk van de Dierenbescherming, Good Farming Start of Eigezwijns. Denk dan aan dat de dieren meer ruimte hebben, een uitloop en bijvoorbeeld meer afleidingsmateriaal.”
Gezondheidsvoordelen in een moderne stal
“Zo’n grote moderne stal heeft belangrijke gezondheidsvoordelen voor de dieren zelf. Bij varkens is de oppervlakte bijvoorbeeld zo ingedeeld dat de diergroepen uit elkaar gehouden worden. Er is een duidelijke routing binnen zo’n bedrijf, waarbij de jonge en meest kwetsbare dieren aan de ene kant van de stal beginnen en uiteindelijk helemaal aan de andere kant belanden als ze genoeg zijn gegroeid. Zo worden ook alle mogelijke besmettingsroutes voor infecties uit elkaar gehouden, waardoor de jonge kwetsbare dieren veel minder vaak ziek worden.”
Schaalvoordelen: meer aandacht voor veiligheid
Doordat veehouders zoveel dieren kunnen houden, is de omzet van het bedrijf ook hoger. En daardoor investeren deze veehouders ook meer in de bedrijfsvoering zelf. “Dat betekent meer aandacht voor bijvoorbeeld slimme voersystemen en klimaatbeheersing. Maar ook in luchtwassers en mestverwerking, waardoor de uitstoot van ammoniak en andere emissies per dier veel lager is. Dit soort veehouders investeren ook meer in professionele ongediertebestrijding. En dat is vooral belangrijk voor brandveiligheid. De grootste oorzaak van stalbranden is namelijk defecte bekabeling.”
Maatschappelijke weerstand
Er is ook maatschappelijke weerstand tegen grootschalige bedrijven in de veehouderij. Die discussie begon in 2010 met het burgerinitiatief ‘Megastallen Nee’. Aarts: “De aanleiding was destijds een plan van de overheid voor de reconstructie van de zandgronden in Nederland. Het idee was om meer ordening aan te brengen in het landschap, plekken aan te wijzen waar ruimte was voor woningbouw, ruimte voor natuur en waar ruimte was voor intensieve veehouderij. In die landbouwontwikkelingsgebieden zou ruimte komen voor grootschalige veehouderij. Een aantal bedrijven is toen op die plekken gekomen.”
De nadelen van megastallen
- Meer dieren bij elkaar, waardoor de emissie per bedrijf groter is. Moderne technieken zorgen echter voor minder absolute uitstoot per dier.
- Het zijn grote bedrijven die veel ruimte in beslag nemen.
Angst bij omwonenden
Een megastal is groot en die grootte zorgt soms voor angst bij omwonenden. “Vooral angst voor stankoverlast en geluidsoverlast. Nu is het zo dat alle nieuwe grote stallen zijn voorzien van luchtwassers die heel efficiënt zijn in het afvangen van alle gassen die in de stal ontstaan. Daardoor is er van stankoverlast vrijwel geen sprake. Maar deze stallen zijn wel groot, daarom is het logisch dat er discussie ontstaat over waar zo’n bedrijf wel of niet past.”