Biologische landbouw: de kansen en uitdagingen op een rij

Biologische landbouw: de kansen en uitdagingen op

We horen steeds meer over biologische landbouw en zien steeds meer biologische producten in de supermarkt. Maar wat is biologische landbouw eigenlijk? En wat komt er allemaal bij kijken? In dit artikel zetten we de kansen en uitdagingen van biologisch boeren op een rij.


Wat is biologische landbouw?

De biologische landbouw is een allesomvattend systeem waarin boeren en telers nauw samenwerken met elkaar en met het natuurlijke ecosysteem om hoogwaardig voedsel te produceren. Het uitgangspunt is om een gesloten kringloop te maken, waarin alles wat de boeren en telers gebruiken uit dat biologische systeem komt, zoals veevoer en mest. Biologische boeren gebruiken zo min mogelijk middelen en werkwijzen die de natuurlijke processen kunnen verstoren. 

Kenmerken van biologische landbouw

  • Werkt zoveel mogelijk binnen de natuurlijke kringlopen
  • Geen gebruik van chemische gewasbeschermingsmiddelen
  • Geen gebruik van kunstmest
  • Geen genetisch gemodificeerde organismen
  • Dieren krijgen meer ruimte om natuurlijk gedrag te vertonen

Biologisch: het enige internationale erkende keurmerk voor duurzaamheid

Biologische producten voldoen aan strenge internationaal geldende wettelijke eisen en ze zijn daarmee uniek in de voedselsector. Het is het enige internationaal erkende keurmerk voor duurzaamheid. Boeren die biologisch werken, kunnen door die regels  aan consumenten de garantie bieden dat de producten met een biologisch keurmerk daadwerkelijk volgens de biologische regels geproduceerd zijn. Doordat consumenten bereid zijn meer te betalen voor biologische producten, krijgen boeren een betere prijs en zijn ze in staat om biologisch te blijven werken. 

Welke biologische keurmerken zijn er?

Op verpakkingen van biologische producten staan vaak verschillende soorten keurmerken. De belangrijkste is het Europees Biologisch Keurmerk. Dit staat verplicht op alle biologische producten die in de Europese Unie worden verkocht. Zonder dit keurmerk is een product dus niet biologisch.

europees biologisch keurmerk.png

In Nederland zijn daarnaast producten met het Demeter of EKO-keurmerk op de verpakking. Deze voldoen aan aanvullende eisen bovenop de eisen van Europees biologische keurmerk. 

SKAL is in Nederland de organisatie die erop toeziet dat biologische producten ook daadwerkelijk aan alle wettelijke eisen voldoen.

De voordelen: minder impact op milieu, meer aandacht voor dierenwelzijn

Veelgenoemde voordelen van biologische landbouw zijn vooral dat de biologische landbouw veel minder schade aanbrengt aan  het milieu en dat er meer aandacht is voor het dierenwelzijn. Ook denken veel mensen dat biologische producten gezonder zijn. Dat is voor veel consumenten en voor veel boeren de reden om te kiezen voor biologisch. 

De nadelen: meer uitstoot per dier en meer grond nodig?

Er is veel discussie over de nadelen van biologische landbouw. Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt bijvoorbeeld dat de stikstofuitstoot per dier in de biologische varkenshouderij en pluimveehouderij flink hoger is dan in de intensieve veehouderij. Dat komt vooral omdat de dieren vaker buiten zijn, waar het gas niet kan worden opgevangen. Daar staat tegenover dat de CO2-uitstoot van de biologische veeteelt als geheel een stuk lager is. 

Ook is er meer landbouwgrond nodig om te zorgen voor dezelfde opbrengst als in de gangbare landbouw.

Vaak wordt gezegd dat we de wereld niet kunnen voeden met alleen biologische landbouw wat een gevaar is voor de voedselzekerheid. Volgens Marjon Krol, specialist biologische landbouw bij ZLTO, is dat een verkeerde benadering. “Op dit moment wordt wereldwijd 35% van ons voedsel verspild. Als we ons voedingspatroon en ons voedselsysteem iets aanpassen en niet meer zoveel voedsel verspillen, dan kunnen we heel veel extra mensen voeden.”

Biologisch versus gangbaar: voor beide is een markt

De discussie over de voordelen en nadelen van biologische landbouw versus de gangbare landbouw is veel genuanceerder dan vaak wordt voorgesteld. Thijs Cuijpers, specialist LTO Nederland: “Voor beide productiesystemen is er een markt. Sommige consumenten zijn bereid meer te betalen voor biologische producten en  veel andere consumenten kiezen op dit moment liever voor goedkoper vlees, fruit en groente.”

Omschakelen naar biologisch: niet eenvoudig voor boeren

Biologische boeren moeten extra kosten maken maar kunnen door die hogere prijs voor hun producten toch een redelijke boterham verdienen. En toch werkte in 2019 maar 4% van alle boeren in Nederland biologisch. De belangrijkste reden daarvoor is dat omschakelen naar een biologische werkwijze niet eenvoudig is en soms ook niet haalbaar.

Omschakelperiode: twee tot drie jaar duurder werken voor hetzelfde geld

Omschakelen naar biologische landbouw kost tijd. Om te voldoen aan de eisen, moet de bodem bijvoorbeeld vrij zijn van resten kunstmest en chemische gewasbeschermingsmiddelen. Voor de meeste sectoren duurt dat twee jaar en voor de fruitteelt (en andere permanente teelten) duurt die periode zelfs  drie jaar. In die tijd moet een boer dus wel al volledig biologisch werken. Dat betekent bijvoorbeeld investeren in speciale machines en handarbeid voor de onkruidbestrijding en in aangepaste stallen zodat dieren weer naar buiten kunnen. . Maar gedurende die omschakelperiode krijgt hij of zij niet een hogere prijs voor de producten die worden gemaakt. 

Bovendien is de afzetmarkt voor biologische producten nog klein

Een tweede probleem voor veel boeren die biologisch willen gaan werken, is dat de afzetmarkt voor biologische producten nog te klein is. Wanneer we meer biologische landbouw willen, dan zullen we als consument meer biologische producten moeten kopen. Op dit moment is dit de grootste belemmering voor de groei van de biologische landbouw.

Nederland loopt achter in Europa

Nederland is geen voorloper in Europa als het gaat om de consumptie van biologische producten. De markt groeit weliswaar, maar in vergelijking met de landen om ons heen is de binnenlandse afzetmarkt voor biologische boeren klein. In Nederland was 3,26 procent van het verkochte fruit, zuivel, groente en vlees biologisch (cijfers 2020). In een vergelijkbaar land als Denemarken is dat maar liefst vier keer groter met twaalf procent. 

Meer biologisch? Politiek aan zet

Richting een meer duurzame toekomst is het belangrijk dat de biologische landbouw in Nederland zich verder kan ontwikkelen. Het is niet eerlijk om die opdracht alleen bij de boeren en consumenten te leggen. Marjon Krol: “Neem Denemarken als voorbeeld. Daar werkt de overheid actief aan het stimuleren van biologische landbouw door consumenten meer bewust te maken van het verhaal achter biologische landbouw en door samen met de supermarkten afspraken te maken om biologische producten meer aandacht te geven. Mensen zijn daarom vaker bereid om voor biologische producten te kiezen in de supermarkt.”

Biologische sector zorgt voor duurzame innovatie

Nederlandse boeren zijn innovatief en dat geldt zeker ook voor Nederlandse biologische boeren. Omdat zij niet beschikken over hulpmiddelen zoals kunstmest en chemische gewasbescherming, moeten ze andere innovatieve manieren bedenken om te zorgen voor een goede opbrengst. Die technieken worden daarna vaak ook toegepast in de rest van de landbouw.

Zo worden op dit moment door biologische boeren mini-robots ontwikkeld die onkruid tegengaan. En biologische boeren in Noord-Brabant ontwikkelden het rijpadensysteem met GPS-technologie, waarbij trekkers altijd over dezelfde paden rijden op landbouwgrond. Het bodemleven krijgt daardoor op de niet-bereden plekken de kans om zich optimaal te ontwikkelen, wat weer leidt tot betere oogsten.